آشنایی با ساز ویولن، محبوب‌ترین ساز جهان
توضیحات:
-
به نام خدا
تاریخچه ساز ویولن
آنچه امروز به‌عنوان ویولن می‌شناسیم، سرگذشت طولانی و پرپیچ خمی را تا رسیدن به فرم مدرن امروزی خود پشت سر گذاشته است. اما ویولن کی و کجا متولد شد؟
تقریباً اکثر تاریخ شناسان و موسیقی‌دان‌ها بر این باور هستند که ویولن اصالتی ایتالیایی دارد. در حقیقت بر اساس این باور می‌توان محل تولد ویولن را نواحی شمالی ایتالیا دانست. سرزمینی که تا به امروز، سنت ساخت ویولن را حفظ کرده است. در این زمینه می‌توان شهر برسیا در دامنه‌ی کوه‌های آلپ را مثال زد. جایی که آندره آماتی، اولین سازنده مشهور ویولن تا سال‌های سال به ساخت و آموزش ساخت ویولن مشغول بود و پس‌ازآن نیز این محل به یکی از مشهورترین ورکشاپ های ساخت ویولن تبدیل شد.
ویولن در سال‌های اولیه ورود به دنیای موسیقی معمولاً برای همراهی با سایر سازها به کار می‌رفت. در حقیقت طنین و رنگ صدای ویولن، به‌عنوان کامل‌کننده صدای سازهای کوبه ای و بادی که قدمتی هزارساله داشتند، به کار می‌رفت. در اواسط قرن هفدهم ویولن به‌تدریج به‌عنوان سازی برای تک‌نوازی معرفی شد. البته مانند بسیاری از سازها در آن زمان تنها به طبقه‌ی اشراف راه پیدا کرد و در طبقه‌ی متوسط کمتر کسی با ویولن آشنایی داشت.
آیا ساز ویولن ریشه در فرهنگ شرقی دارد؟
عده‌ای ویولن را تکامل‌یافته ساز رباب می‌دانند. رباب سازی باریشه‌ی عربی است که تنها از سیم تشکیل‌شده بود. رباب درروند تکاملی خود به‌تدریج به سازی با سه سیم تبدیل شد. بسیاری ویولن را نمونه‌ی تکامل‌یافته ساز رباب و ریشه‌ی آن را در سرزمین‌های اعراب می‌دانند.
اجزای تشکیل‌دهنده ساز ویولن
ویولن یکی از پرطرفدارترین سازها در خانواده‌ی سازهای زهی است. این ساز با آرشه نواخته می‌شود و از جنس چوب است. در این قسمت با اجزای مختلف این ساز بیشتر آشنا می‌شویم:
بدنه ساز
بدنه ساز یا جعبه رزونانس در حقیقت ساختمان اصلی ویولن را تشکیل می‌دهد. این جعبه سه قسمت اصلی دارد. صفحه‌ی رویی، صفحه‌ی زیرین و زوارهای دور ویولن. به برآمدگی قسمت رویی ساز شکم می‌گویند.
سوراخ‌های صدا
اگر به صفحه‌ی رویی یا شکم ویولن نگاه کنید، دو بریدگی به شکل حرف اف زبان لاتین می‌بینید. به این دو بریدگی سوراخ‌های صدا یا سوراخ‌های اف می‌گویند. وظیفه‌ی این سوراخ‌ها طرح‌ریزی امواج صوتی در ویولن است.
گردن
گردن یا دسته ویولن قطعه‌ی از جنس چوب آبنوس است که سیم‌ها روی آن قرارگرفته‌اند. نوازنده با انگشت گذاری روی قسمت‌های مختلف گردن می‌تواند نت‌های مختلف را اجرا کند. جای هر نت با توجه به سیم و محل انگشت گذاری روی گردن مشخص می‌شود. اگر شما یک نوازنده مبتدی باشید، استاد معمولاً به‌وسیله علامت‌گذاری روی گردن محل دقیق نت‌ها را برای شما مشخص می‌کند. نقش اصلی گردن در حقیقت جلوگیری از حرکت بیش‌ازحد یا تنش سیم‌ها به سمت بالا و پایین است.
خرک
خرک قطعه‌ی چوبی کوچکی است که مانند یک پل بین گردن و سیم گیر قرارگرفته و سیم‌ها را در فاصله مشخصی از جعبه نگه می‌دارد. خرک وظیفه‌ی انتقال ارتعاش سیم‌ها به جعبه ساز را بر عهده دارد. علاوه بر این خرک باعث می‌شود که کمترین فشار از طریق سیم‌ها به صفحه رویی انتقال یابد.
سیم گیر
سیم گیر یک قطعه‌ی چوبی از جنس گردن است. سیم گیر در امتداد گردن و خرک و در فاصله‌ی کمی از خرک قرارگرفته است. این قطعه چوبی که در بالاترین قسمت ساز قرار دارد، همان‌طور که از نامش پیداست وظیفه محکم نگه‌داشتن سیم‌ها را بر عهده دارد. البته خود سیم گیر نیز با قطعه‌ای سیم مانند از جنس روده یا پلاستیک به دکمه‌ای که در قسمت پایین قرار دارد، روی ساز محکم می‌شود.
جعبه گوشی و گوشی‌های ویولن
در قسمت پایین گردن، تکه‌ای جعبه مانند و چوبی با انتهای باز قرارگرفته است، که جعبه گوشی نام دارد. این جعبه محل قرار گرفتن گوش‌هاست. هر ویولن چهارگوشی دارد که سر هر سیم به یکی از این گوشی‌ها متصل شده است. با چرخاندن گوشی، سیم موردنظر شل یا سفت شده و در حقیقت ساز کوک می‌شود.
آرشه (کمان)
آرشه وسیله‌ای برای نوازندگی ساز های زهی است. این وسیله ترکیبی شگفت‌انگیز از چوب و دم‌اسب است که برای کشیدن روی سیم‌های ویولن و تولید صدا استفاده می‌شود. ساختمان آرشه از تکه‌ای چوب باریک تشکیل‌شده، که موی اسب به دو سر آن وصل شده است. اتصال موها به قسمت چوبی آرشه از طریق قطعه‌ای از جنس استیل یا عاج صورت می‌گیرد.
در قسمت پایین آرشه قطعه‌ای به نام موگیر قرارگرفته است. این قطعه معمولاً از چوب و صدف ساخته می‌شود. موگیر در آرشه مانند گوشی در ساختمان ساز عمل می‌کند، به این معنا که با چرخاندن موگیر، می‌توان مقدار شل یا سفت بودن موهای آرشه را تعیین کرد.
امروزه در آرشه به‌جای موی اسب از موهای مصنوعی نیز استفاده می‌شود.
انواع ویولن
خانواده‌ی ویلن متشکل از سه ساز اصلی ویولن، ویولا و ویولن‌سل است. این سه ساز ازلحاظ ظاهر و محدوده‌ی صوتی دارای تفاوت‌هایی هستند، که در این بخش به آن‌ها اشاره می‌شود:
ویولن
ویولن کوچک‌ترین عضو این خانواده است. ویولن نسبت به ویولا و ویولن‌سل صدای زیرتری دارد و سبک‌تر است. همین سبکی شیوه‌ی نواختن این ساز را متمایز کرده است. برای نواختن ویولن باید ساز را روی شانه‌ی چپ قرار داد و با حرکت آرشه روی سیم‌ها صوت ایجاد کرد.
ویولا
ویولا دومین عضو خانواده‌ی ویولن است. این ساز ازلحاظ اندازه و همچنین محدوده صوت، بین ویولن و ویولن‌سل قرار دارد. در حقیقت این ساز از ویولن بزرگ‌تر است و صدای بم‌تری نسبت به ویولن دارد. از ویولا معمولاً برای اجراهای سمفونیک استفاده می‌شود. ویولا را با نام‌هایی مانند آلتو یا ویلن آلتو نیز می‌شناسند.
ویولن‌سل
ویولن‌سل یا چلو، بزرگ‌ترین ساز این گروه است و نسبت به دو ساز دیگر صدای بم‌تری دارد. برای نواختن ویولن‌سل، باید ساز را بین دو پا قرارداد، البته آنچه ساز را روی زمین محکم نگه می‌دارد میله‌ای است که در پشت ساز تعبیه‌شده است. ویولن‌سل را می‌توان عضو ثابت تمامی ارکسترها دانست. هرچند نوازندگی این ساز به‌صورت سلو و تک‌نوازی نیز بسیار رایج است.
نوازندگان مشهور ویولن در ایران و جهان
از معروف‌ترین نوازندگان ویولن در دنیا می‌توان به نیکولو پاگانینی، آنتونیو لوچو ویوالدی، پابلو دو ساراساته، آرکانجلو کورلی، یاشا هایفتز، اوله بورنمن، جوزپه تارتینی، میخائیل سالوویچ، فریدریچ فریتز، دیوید فیودرویچ را نام برد.
در کشور ما نیز از زمان ورود ویولن تاکنون نوازندگان چیره‌دستی به آموزش و اجرای این ساز مشغول بوده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به پرویز یاحقی، ابوالحسن صبا، حبیب‌الله بدیعی، مهدی خالقی، حسین یاحقی، علی تجویدی، اسدالله ملک، شاپور نیاکان، سیاوش زندگانی، ابراهیم سلمکی، همایون خرم، مهران مهتدی، رحمت‌الله بدیعی، سیامک ایقانی، مهیار فیروزبخت، مجتبی میرزاده، بیژن مرتضوی، جهان شاه برومند و حسن کامکار اشاره کرد.
سن مناسب برای یادگیری ویولن
شاید کمی عجیب باشد، اما کودکان از سه‌سالگی توانایی یادگیری و درک موسیقی را دارا هستند. در حقیقت بهترین بازه برای یادگیری شروع یادگیری ویولن بین سه تا نه سال ارزیابی‌شده است. اما این یک اصل ثابت و همگانی نیست. کودک شما در هر سنی باید تمرکز و علاقه کافی برای یادگیری موسیقی را داشته باشد. همچنین این بدان معنا نیست که پس از سن نه‌سالگی، یادگیری موسیقی سخت یا بی‌فایده است. بسیاری از نوازندگان بزرگ، یادگیری را از سنین نوجوانی و حتی میان‌سالی شروع کرده‌اند. پس اگر به فکر یادگیری ساز هستید، باید گفت هیچ‌وقت دیر نیست، درعین‌حال بهتر است عجله کنید. در این راستا آموزشگاه موسیقی صدای مهرورزان با بهره مندی از اساتید مجرب در کلاس ویولن خود تمامی اصول و متد یادگیری را در سه دوره مقدماتی و متوسطه و پیشرفته و در دو سبک ایرانی و کلاسیک برگزار می کند.