تفاوت های جالب موسیقی غربی و سنتی ایران
توضیحات:
-
به نام خدا
موسیقی نمایانگر احساسات و تفکرات مختلف انسان ها است.موسیقی در سرزمین های مختلف به شکل های گوناگونی وجود دارد. همینطور هر نوع از موسیقی نشان دهنده فرهنگ آن سرزمین است.
موسیقی، توانایی نشان دادن غم و شادی را به خوبی دارد. همچنین اتفاقات تلخ و شیرین با موسیقی معنا دیگری پیدا می کند.
موسیقی سنتی در ایران باستان نیز از نغمه های شیرین و آواز های زیبایی ساخته شده است. این موسیقی سنتی توسط موسیقیدانان برجسته ایرانی جمع آوری شده و نظم پیدا کرده تا امروزه بتوانیم از این موسیقی لذت ببریم.
در این مقاله به تفاوت های اساسی که بین موسیقی غربی و سنتی وجود دارد می پردازیم.
نگاهی تاریخی به تفاوت موسیقی غربی و ایرانی
علاوه بر اینکه اساتید ممتاز موسیقی سراینکه موسیقی سنتی ایرانی برتری خاصی نسبت به موسیقی غربی دارد بحث می کنند، دنبال تفاوت موسیقی غربی با سنتی ایرانی نیز هستند.
هردوی این مدئیان نقاط قوتی دارند که آنها را از دیگر سبک‌های موسیقی جدا و گاهی بر‌تر می‌کنند. مثلا موسیقی غربی به واسطه گسترش جغرفیایی و تاثیرهای کلیسا و مذهب بر آن و ابتکار خط نگارش واحد، توانسته گنجینه‌های کهنسال خود را از میان لایه‌های تاریخی با تغیرات کمتری به امروز برساند.
به طوری که امروز قطعات موسیقی کلاسیک غربی و تاریخچه موسیقی بسیار غنی و گسترده و دارای تنوع ملیت‌ها و مذاهب مختلف هستند.
نگاهی به موسیقی سنتی ایرانی
برای اینکه دامنه‌ی تفاوت را به گونه‌ای روشن درک کنیم، موسیقی ایرانی را آن‌چنان که در اصل باید باشد، مبنا قرار می‌دهیم. البته اگرچه شکل اصیل و واقعی موسیقی ایرانی به دست فراموشی سپرده شده است، امّا هنوز موسیقی‌دان‌های خالص و معتقدی وجود دارند که به ریشه‌های هویتی خود و فرهنگشان سخت بها می‌دهند و موسیقی ایرانی را آن‌چنان که باید در عمل باشد، اجرا می‌کنند.
اولین نکته در موسیقی اصیل ایران این است که براساس نظام دستگاه‌ها، آوازها و گوشه‌ها قوام آمده است؛ ولی موسیقی غربی نظام گام و تونالیته را دنبال می‌کند.
موسیقی ایرانی دارای هفت دستگاه و پنج آواز است که هر یک از این هفت دستگاه، گامی مخصوص به خود دارند. لفظ «گام» که مأخوذ از موسیقی غربی است، به این دلیل استفاده شد تا در این مشابهت صوری، تفاوت باطنی این دو نوع موسیقی، به‌ویژه در این زمینه نشان داده شود.
ضعف مشترک موسیقی غربی و سنتی
در این دو سبک، دوران پر فراز و نشیبی از تاریخ بود که حتی حمل کردن و نگهداری سازها جرم محسوب می‌شده، چه رسد به آموزش و اجرا و تولید قطعات ماندنی و تفکر و نو آوری و ابتکار برای تغییر و ساخت سازهای جدید.
همین موضوع به حدس می‌تواند یکی از عمده دلایل عدم وجود سازهای بزرگ و غیر قابل حمل در موسیقی کلاسیک باشد. همین مسئله یکی از نقاط اصلی ضعف سازهای موسیقی ایرانی است که به واسطهٔ آن امکان اجرای نت‌هایی با فرکانس پایین در سازهای قدیمی و اصیل کشورمان وجود ندارد و سازهای موجود نیز وسعت کمی از اکتاو‌های موسیقی را در بر می‌گیرند.
این موضوع یکی از اصلی ترین دلایلی بود که استادان موسیقی غرب در دوران گذشته برای حل آن دست در ساختار سازها بردند و حتی سازهایی جدید اختراع کردند که این عمل در سهم ما از موسیقی محدود به همین چند سال اخیر می‌شود. حال آنکه تا جا افتادن این سازها در جایگاه مناسب مسیری طولانی در پیش است.
فرق بین بداهه نوازی و آهنگسازی در موسیقی سنتی
مرز بین بداهه‌پردازی و آهنگسازی در این است که در لحظه نوازنده فرصتی دارد که شعری را روی موسیقی بگذارد اما ممکن است در بداهه‌نوازی به اجرای در لحظه فکر نکرده باشد. نوازنده‌ای که قرار است بداهه پرداز باشد باید بیان خوب داشته و با گوشه‌های ردیف آشنا باشد و هزاران ترکیب ملودی در ذهنش باشد که بتواند آن را اجرا کند اما آنچه که به عنوان بداهه پردازی و آهنگسازی عنوان می‌شود پایه مشترک دارد.
تفاوت گام و فواصل در موسیقی غربی و سنتی
یکی از تفاوت های اصلی که بین موسیقی غربی و سنتی، تفاوت ایجاد کرده، پرده و نیم پرده است. ناگفته نماند که در گذشته، نظام کوک موسیقی غربی نیز شامل ریزپرده ها می شده، اما با روی آوردن به سیستم کوک اعتدال مساوی دوازده نتی، دیگر جایی برای ریزپرده در موسیقی اروپایی ها وجود ندارد.
امروزه در موسیقی غربی اروپایی، ریز پرده نامیده می شود. اما در موسیقی سنتی ایرانی ممکن است ریز پرده که ربع پرده نیز نامیده می شود، به وضوح مشخص نباشد.
در موسیقی برخی از مناطق دنیا از جمله موسیقی سنتیِ ایرانی،ترکی و عربی فاصله های کوچکتر نظیر ربع پرده استفاده می شوند. استفاده از این فواصل در موسیقی رنگ و بویی تازه ای می دهد. در موسیقی سنتی وقتی که گام ها و فواصل ظهور کردند، نت نویسی هم افزایش پیدا کرد.
توالی چند نت موسیقی را گویند که بر اساس ارتفاع نتها مرتب شده باشند و گستره صدایی آنها در مجموع شامل ۱۲ نیم پرده مساوی یا یک اکتاو باشد. گام ممکن است پایین رونده یا بالا رونده باشد.یعنی ارتفاع نت ها در آن به ترتیب نزولی یا صعودی مرتب شده باشد.
اما در موسیقی غربی گامها را بر اساس نیم پرده های مساوی تعریف می کنند و فاصله های کوچکتر از نیم پرده در موسیقی کلاسیک وجود ندارند.
تفاوت سازها در موسیقی غربی و سنتی ایران
هر ملتی سازهای متناسب با فرهنگ خود را دارد. این سازها در هرکدام از این فرهنگ ها، طی زمان دچار تغییراتی شده است. این تغییرات در بهتر شدن آن ساز نقش بسزایی داشته است.
در ساز های ایرانی عمدتا از مواد طبیعی مانند چوب و پوست ساخته شده است و قطعات فلزی و سفالی در آن ها کاربدر دارند. ساز های ایرانی را می توان به دسته های زهی – زخمه ای، زهی – کوبه ای و زهی – آرشه ای تقسیم بندی کرد.
سازهای زهی زخمه ای مثل: ساز تار، ساز سه تار و قانون اشاره کرد. ساز های زهی – کوبه ای هم می توان به ساز های دف و تنبک اشاره کرد و ساز های زهی – آرشه ای، کمانچه یا قیچک از این قبیل است.
سازهایی را که در موسیقی غربی رایج است تفاوت های زیادی با سازهای سنتی ایرانی دارد. سازهای رایج در موسیقی غربی شامل: ویولن، پیانو، ویولا و چنگ است.
سازهایی چون ویولن و پیانو بعد از مدتی در موسیقی ایرانی جای پیدا کردند. نوازنده های ایرانی با این سازها شروع به ساخت قطعه های مختلفی کردند و آثار های به یادماندنی به جای گذاشتند.
تک صدایی یا چند صدایی که از موسیقی غربی و سنتی در می آید
در موسیقی غربی، اصوات به دو شکل هوموفونیک و پلی فونیک ظاهر می شود. هوموفونیک یعنی یک صدا در نقش ملودی اصلی و باقی صداها در نقش هارمونی برای آن صدا است.
پلی فونیک یعنی چندین صدا یا ملودی که از نظر ملودیک و ریتمیک مستقل هستند. لازم به ذکر است که این موضوع فقط برای موسیقی غربی است.
تحولی که منجر به چندصدایی شدن موسیقی اروپایی ها شد، رواج یافتن شیوه های نت نویسی در قرن نهم و دهم میلادی بود و پیش از آن، موسیقی غرب نیز عموماً بافت مونوفونیک یا تک صدایی داشت. در مقابل، موسیقی سنتی ایرانی بیشتر ملودی محور است و فراز و فرودهای ملودی و تحریرها و لحن اجرا به آن وسعت معنایی می بخشد.
در اجرای موسیقی سنتی ایرانی به شیوه سنتی و قدیمی آن، می توان شکل خاصی از هارمونی را یافت. برای مثال یکی از اصولی که همواره در رابطه با سازهای زهی-زخمه ای رعایت شده است، پشتیبانی صدای اصلی یا همان ملودی با یک واخوان است.
واخوان یک یا چند صدا است که در طول اجرای قطعه بصورت مستمر اجرا می شود و ملودی را همراهی می کند. بر روی این سازها، حین اجرای ملودی بر روی یک سیم، سیم دیگری که معمولاً نسبت به سیم ملودی در فاصله چهارم یا پنجم کوک شده است نیز به صدا در می آید که همان واخوان است.
درجه در موسیقی چیست؟
در تئوری موسیقی و نت خوانی، به هر یک از نت‌های پیاپی که یک گام را تشکیل می‌دهند یک درجه گفته می‌شود.
تعداد درجات یک گام می‌تواند متفاوت باشد که گام دیاتونیک رایج‌ترین گام در موسیقی غربی است. تفاوت هایی که در درجات وجود دارد مانند گام دو ماژور از نت دو (درجهٔ یکم) شروع می‌شود و پس از گذر از درجه‌های دوم تا هفتم، به نتِ دوی بعدی (درجهٔ هشتم) می‌رسد.
اما در کشورهایی نظیر چین یا ژاپن گام پنج‌درجه‌ای مرسوم است که در آن فاصلهٔ بین نتِ دو تا نت دوی بعدی تنها شامل چهار درجهٔ دیگر است.
با 7 دستگاه موسیقی ایرانی آشنا شوید
یکی از تفاوت های موسیقی غربی و سنتی ایرانی به خاطر وجود دستگاه است. موسیقی ایرانی شامل 7 دستگاه مختلف است که شامل موارد زیر است:
1.ماهور
ماهور طبیعی ترین گام و اساس موسیقی فرنگی است. آوازی است با وقار و ابهت و شوکت خاصی به شنونده القا می کند و آهنگساز برای بیان شجاعت ها و دلیری از این آواز استفاده می کند. ماهور چون همراه موسیقی فرنگی است، بین جوانان جایگاه خاصی دارد. اما در مجموع آواز ماهور طرب انگیز و شاد می باشد.
2.شور
شور از جهاتی مهمترین دستگاه موسیقی ایرانی بشمار می آید. شور آوازی است که با ذوق مشرقی ها موافق و سهل و مورد پسند عمومی است، زیرا فواصل پرده های آن معمولا خیلی با هم فرق ندارند و اغلب نغمات طوایف و ایلات و عشایر در زمینه این دستگاه است. آواز شور از جذبه و لطف خاصی برخوردار است که بسیار شاعرانه است.
3.همایون
دستگاه همایون شباهت بسیار به گام کوچک دارد. همایون یکی از بزرگترین دستگاه ها می باشد که محبوبیت خاصی بین مردم ایران دارد. همایون آوازی است باشکوه مجلل و آرام و درعین حال بسیار زیبا و دلفریب است..
4.سه گاه
سه گاه از نغمه های قدیم ایران بوده و نام آن در کتاب های تاریخ موسیقی ایرانی نیز آمده است. آواز سه گاه ریشه کاملا ایرانی دارد.
5.چهارگاه
سه گاه و چهارگاه با یکدیگر پیوستگی خاصی دارند. این گونه رابطه بین هیچ دو دستگاه دیگر وجود ندارد. تمامی گوشه های سه گاه را می توان در چهارگاه با تغییر مقام اجرا نمود. البته چهارگاه چند گوشه مخصوص به خود دارد که در سه گاه اجرا نمی شود..
6.راست پنجگاه
این دستگاه در بین دستگاه ها از همه کمتر اجرا می شود. بعضی موسیقیدان ها معتقدند که این دستگاه به قصد تعلیم بنا شده است. راست پنج گاه ترکیبی است از سایر مقام ها و در این آواز می توان به تمام مقام های ایرانی وارد شد.
7.نوا
نوا از دیگر دستگاه های هفت گانه موسیقی ایرانی است که آوازی است درحد اعتدال و آهنگی ملایم و متوسط دارد. نه زیاد شاد و نه زیاد حزن انگیز است. نوا را معمولا درآخر مجلس می نواختند. معمولا اشعار عارفانه مثل اشعار حافظ را برای نوا انتخاب می کنند زیرا تاثیر بسیار زیادی در شنونده ایجاد می کند.
تاثیر موسیقی غرب بر موسیقی سنتی ایرانی
در قرن هفتم با کسانی مثل قطب الدینی شیرازی فصل جدیدی در موسیقی ایران شکل می‌گیرد که به آن مکتب سیستماتیک می‌گویند. چون آن زمان سیستم مکتوب وجود نداشته تا مردم بر اساس آن نت بنوازند، نوازندگان باید به صورت بداهه می‌نواختند.
بعد از صفویه فصل انفعالی از موسیقی ایران به وجود می آید و اگر آن عصر ادامه پیدا می‌کرد موسیقی ایران به طور کلی متفاوت می‌شد. زمانی که فرهنگ غرب بر موسیقی ایران تأثیر می‌گذارد نگاه موسیقیدان ایرانی هم تغییر می‌کند.
در تمام کتاب‌های صد ساله گذشته ایرانی یک چهار مضراب پیدا نمی‌کنیم که نگاه آن قبل از وزیری و نت باشد. نگاهی که نوازندگان امروز به موسیقی دارند و اجرا می‌کنند در تمام کارهای اساتید دیده می‌شود. تفاوت موسیقی غربی از سنتی ایرانی کاملا واضح است ولی موسیقی غربی بر روی موسیقی سنتی ایرانی اثرات زیادی گذاشته است.
در کل می بایست گفت که موسیقی ایرانی نسبت به موسیقی غربی، تمرکز بیشتری بر جنبه های معنوی و روحی دارد. در فرهنگ ایرانی، هنر، ادب، دین و عرفان پیوندی عمیق و ناگسستنی دارند که یکی از بهترین مصادیق آن، موسیقی سرزمین ما است.
اما در نهایت این مهم نیست که موسیقی از کدام فرهنگ برخاسته باشد، چرا که زبان موسیقی یک زبان بین المللی و فراتر از مرزهای جغرافیایی است و با هر سبک و سیاقی که اجرا شود، اگر از دل برآید، می تواند بر دل و جان شنوندگان بنشیند.